Τα οράματα μεγάλων δημιουργών

Θανάσης Τσίγκος (1914-1965)

Αριστείδης Πατσόγλου (1941)

Αντρέ Μασόν (1896-1987)

Έργα γλυπτική και ζωγραφικής σπουδαίων δημιουργών από τη συλλογή της gallerie Berthe – Sculptures, η οποία λειτούργησε στο Παρίσι την περίοδο1977-2002,παρουσιάζονται έως τις 30 Νοεμβρίου στον χώρο τέχνης «Μaison Artistique» (Ιάσονος 56, Πεντέλη, τηλ. 2106130663, http://www.maisonartistique.gr/). Η αίθουσα τέχνης της Αλεξάνδρας Πατσόγλου, συμμετείχε ενεργά τα καλλιτεχνικά δρώμενα στην «πόλη του φωτός», οργάνωσε πλήθος εκθέσεων και αποτέλεσε εστία πρωτοποριακών καλλιτεχνικών αναζητήσεων. Οι υπογραφές καταξιωμένων Ελλήνων και ξένων δημιουργών υπογραμμίζουν την εικαστική προσφορά, αλλά και την οξυδέρκεια και την ευαισθησία των δημιουργών της συλλογής η οποία τελικά είναι μια πρόσκληση για ένα ταξίδι υπό το φως της αισθητικής που διαπότισε τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής. Στην έκθεση παρουσιάζονται μεταξύ των άλλων και έργα των ζωγράφων Μιρό, Μαλλιαράκη (Mayo), Παύλου, Πιερράκου, Σπεράντζα, Καραβούζη και των γλυπτών Σκλάβου, Παπαγιάννη, Σταύρου, Σεζάρ κά. Η έκθεση είναι ανοιχτή Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 19:00 – 22:00.

Ο ανεκπλήρωτος μοντερνισμός του δασκάλου

Εγκαινιάζεται την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου στην αίθουσα τέχνης «William James» (Υμηττού 64, Χολαργός, τηλ: 2106534326, http://www.wjames.gr/) η έκθεση ζωγραφικών έργων, σχεδίων και χαρακτικών του Ευθύμιου Παπαδημητρίου (1895-1958). Ο ζωγράφος και χαράκτης υπήρξε από τους θεμελιωτές νεοελληνικής χαρακτικής. Μαζί με τους Δημήτρη Γαλάνη, Άγγελο Θεοδωρόπουλο, Δημήτρη Γιαννουκάκη και Γιάννη Κεφαλληνό, έθεσε τις βάσεις για την αναγέννηση της χαρακτικής τέχνης στην Ελλάδα. Άφησε σοβαρό χαρακτικό έργο, κυρίως κατά την τελευταία δημιουργική περίοδο του (1948-1958). Οι ξυλογραφίες αυτής της περιόδου είναι δουλεμένες με έντονη κυβιστική αλλά και αφαιρετική διάθεση, ένδειξη της επιρροής που δέχθηκε από τα ευρωπαϊκά ρεύματα. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 7 Δεκεμβρίου.

Ο Παναγιώτης Σ. Παπαδόπουλος γράφει για τον Ευθύμιο Παπαδημητρίου:

«Μέχρι το τέλος της ζωής του, ο καλλιτέχνης πίστευε στην τέχνη του πειραματισμού και της αδιάκοπης προσπάθειας. «Ars inveniendi», μια τέχνη που επιδιώκει να διαμορφώσει την εικαστική της γλώσσα ξανά και ξανά. Σαν να θεωρεί ότι ο πειραματισμός πρέπει να αποτελέσει το κατεξοχήν εργαλείο του καλλιτέχνη. Από τον εξπρεσιονισμό του μεσοπολέμου στη χαρακτική του Αγίου Όρους και μετά στον αναλυτικό κυβισμό. Μάλιστα, δεν αναφερόμαστε σε μια γραμμική πορεία που ακολουθείται, αλλά σε διαφορετικές γλώσσες που μιλιούνται την ίδια χρονική στιγμή. Στην ενότητα του Αγίου Όρους παρατηρούμε την αιχμηρή εξπρεσιονιστική χάραξη, μια ενδιαφέρουσα διατύπωση της αγιογραφίας αλλά και φόρμες που παραπέμπουν στον κυβισμό. Συνήθιζε να λέει ο Παπαδημητρίου ότι για να κάνεις χαρακτική χρειάζεται ένα ξύλο και ένας σουγιάς. Δεν ήταν σχήμα λόγου. Οι περισσότερες από τις ξυλογραφίες του σε πλάγιο ξύλο, έγιναν με ένα σουγιά πάνω σε κοντραπλακέ και σανίδες. Στο έργο του δεν θα δεις τη λεπτή τεχνική με τις πολλές, λεπτές χαράξεις, τις κομψές γραμμώσεις που αναζητάς –για παράδειγμα– στον Κεφαλληνό. Συνειδητά ο χαράκτης επιλέγει να χαράζει απότομα και κοφτά. Αρκετές παραδόσεις θα βρεθούν στο έργο του».

Η μεγαλύτερη έκθεση χαρακτικής

Μιχάλης Αρφαράς, «Όμορφος χορός Ι», λιθογραφία, 2004

«Αυτή είναι η μεγαλύτερη έκθεση χαρακτικής που έγινε ποτέ στην Ελλάδα» είπε ο πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής του Πανοράματος Ελληνικής Χαρακτικής Γιάννης Γουρζής, αναπληρωτής καθηγής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, παρουσιάζοντας στους δημοσιογράφους την «ζώσα έκθεση» που θα ανοίξει αύριο Τετάρτη 19 Νοεμβρίου, στις 20:00, τις πύλες της στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, στο Γκάζι (οδός Πειραιώς, στάση μετρό Κεραμικός). Αυτή η πρωτοβουλία του Καλλιτεχνικού Επιμελητήριου Ελλάδας, είναι πράγματι πανοραμική παρουσίαση της εργασίας και του προβληματισμού πάνω στην χαρακτική που αναπτύσσονται στον τόπο μας, καθώς συμμετέχουν 148 χαράκτες, οι οποίοι εκφράζονται με κάθε μορφής τεχνικές, από τις παραδοσιακές της ξυλογραφίας, της χαλκογραφίας, της λιθογραφίας, της μεταξοτυπίας, έως τις καινούργιες μικτές τεχνικές και τις ψηφιακές εκτυπώσεις. Παρουσιάζονται επίσης και έργα 27 δημιουργών οι οποίοι δεν βρίσκονται στη ζωή, όπως των Δημήτρη Γαλάνη, Λυκούργου Κογεβίνα, Γιάννη Κεφαλληνού, Σπύρου Βασιλείου, Γιώργου Μόσχου, Λέλας Πασχάλη κ.ά., από τη συλλογή Κολιαλή. Όπως τόνισε ο Γιάννης Γουρζής, ο στόχος της έκθεσης - η οποία στηρίχθηκε στην αφιλοκερδή συμμετοχή των δημιουργών - είναι να βάλει ένα λιθαράκι στο οικοδόμημα του ελληνικού πολιτισμού, να προσφέρει ευχαρίστηση στα μάτια και τη ψυχή των επισκεπτών, αλλά και να «αναδυθεί» μέσα από αυτή τη δράση η ίδρυση πινακοθήκης ελληνικής χαρακτικής. Η έκθεση, η οποία αναπτύσσεται σε τρία διαφορετικά κτίρια, θα διαρκέσει έως τις 14 Δεκεμβρίου και θα ολοκληρωθεί με συνέδριο για την πορεία της χαρακτικής σήμερα, τα συμπεράσματα του οποίου θα αποτελέσουν τον προπομπό ενός άλλου, διεθνούς, συνεδρίου που το Επιμελητήριο φιλοδοξεί να οργανώσει στην Ελλάδα.

Οι δάσκαλοι της χαρακτικής

Δημήτρης Γιαννουκάκης, «Μικρός ψαράς», χαλκογραφία

Η ατμόσφαιρα της 1ης Πανελλήνιας Έκθεσης Πρωτοτύπου Χαρακτικής, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Ζάππειο το 1938, αναβιώνει στις αίθουσες του Μουσείου Χαρακτικής-Πινακοθήκη Γρηγοράκη (Υακίνθων 4, Παλαιό Ψυχικό, τηλ. 210 6740806) με την έκθεση «Ελληνική χαρακτική, 70 χρόνια μετά», ένα αφιέρωμα στην ιστορία της νεοελληνικής χαρακτικής. Εκτίθενται 70 έργα σπουδαίων δημιουργών οι οποίοι είχαν πάρει μέρος και στην έκθεση πριν 70 χρόνια και μάλιστα ορισμένα από τα έργα είναι τα ίδια που είχαν εκτεθεί και τότε. Όπως έχει επισημάνει ο επιμελητής της έκθεσης και ιστορικός τέχνης Νίκος Γρηγοράκης «(...) η πραγματοποίηση της 1ης Πανελλήνιας Έκθεσης Πρωτοτύπου Χαρακτικής (...), πυροδότησε την άνοιξη της νεοελληνικής χαρακτικής (...). Το φιλότεχνο κοινό της Αθήνας ήρθε για πρώτη φορά σ' επΑφή με τον κλάδο αυτό της εικαστικής ομιλίας, σε τέτοια έκταση και με τόσο μεγάλη συμμετοχή καλλιτεχνών. Είκοσι οκτώ ζωγράφοι-χαράκτες εξέθεσαν τότε 229 ξυλογραφίες, χαλκογραφίες, λιθογραφίες. Μεταξύ αυτών ήταν και οι Δημήτρης Γαλάνης, Λυκούργος Κογεβίνας, Μάρκος Ζαβιτσάνος, Άγγελος Θεοδωρόπουλος, Ευθύμιος Παπαδημητρίου, Γιάννης Κεφαληνός, Δημήτρης Γιαννουκάκης, Γιώργος Οικονομίδης, Αλέξανδρος Κορογιαννάκης, έργα των οποίων υπάρχουν και στην τωρινή έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 28 Φεβρουαρίου 2009.

«Κάπνα από πέτρα» του Κουνέλλη

«Στην αρχή ήταν η κάπνα πάνω στο τζάμι του παράθυρου ενός εξοχικού σπιτιού, και πίσω διακρινόταν το τοπίο και τα σπίτια του μικρού χωριού. Οπότε σκέφτηκα να αφαιρέσω με τα δάχτυλα την κάπνα που κάλυπτε σχεδόν το τζάμι του παράθυρου και να σχεδιάσω, μ’ αυτόν τον τρόπο, στα γρήγορα, κάποια πρόσωπα. Με την ίδια διαδικασία, λοιπόν, και με υγρό μελάνι, χρησιμοποιώντας πάντα τα δάκτυλα, σχεδίασα πάνω στην πέτρα τα φανταστικά πρόσωπα που θυμόμουν από την εποχή του καπνισμένου παράθυρου της εξοχής».

Έτσι προέκυψαν οι λιθογραφίες του διεθνούς εμβέλειας δημιουργού Γιάννη Κουνέλλη, οι οποίες εκτίθενται έως και την Δευτέρα 1η Δεκεμβρίου στην T. Kambani Gallery (Βασ. Παύλου 82, στην πλατεία της Βούλας, τηλ. 210 4818386). Θα παρουσιαστούν μια σειρά χαρακτικά που δημιουργήθηκαν το 1992 σε 21 αντίτυπα με τίτλο «Fumo di pietra», («Κάπνα από πέτρα»). Πρόσωπα ζωγραφισμένα με τα χέρια με υγρό μελάνι πάνω στη πέτρα και τρία σιδερένια κουτιά-επιτοίχιες κατασκευές σε 25 αντίτυπα.

Ο Γιάννης Κουνέλλης γεννήθηκε το 1936, στον Πειραιά. Εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, όπου σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, και ήδη στη δεκαετία του ’60 εμφανίστηκε ως ένας από τους πρωτεργάτες του κινήματος Arte Povera στην Ιταλία. Χρησιμοποιώντας υλικά όπως σίδερο, κάρβουνο, φωτιά, ξύλο, πέτρα, αναδεικνύει μέσα από κατασκευές και εγκαταστάσεις την πρωτογενή ποιητική φύση των πραγμάτων και το πολιτικό και πολιτισμικό τους βάθος.

Από τον Κοκκινίδη «Στην Πέπη»

Εγκαινιάζεται την Τετάρτη 19 Νοεμβρίου η έκθεση του διακεκριμένου ζωγράφου Δημοσθένη Κοκκινίδη στην αίθουσα τέχνης του Εικαστικού Κύκλου (Καρνεάδου 20, Κολωνάκι). Η έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 13 Δεκεμβρίου, έχει ως θέμα της τις σχέσεις ενός άνδρα και μιας γυναίκας, σε στιγμές χαράς ή πόνου, ευτυχίας ή δυστυχίας, γενικώς σε στιγμές ζωής.

Βίκυ Τσαλαματά, η (νέα) πνοή της χαρακτικής

Η Βίκυ Τσαλαματά, δίνει νέα πνοή στη χαρακτική. Αυτό μπορούν να το διαπιστώσουν οι επισκέπτες της μικρής έκθεσής της στον «ζεστό» χώρο τέχνης art-act (Σφαέλου 3 και Ν. Σολιώτη, πίσω από τον Αρειο Πάγο). Η επίκουρος καθηγήτρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών παρουσιάζει επιλογή από τις ενότητες «Σφραγιδόλιθοι», «Η πόλη είναι ένα ιδεόγραμμα: Χαρτογραφίες, Αναδιπλώσεις», μονοπρίντ, χαρακτικό αντικείμενο, διευρυμένη χαρακτική. Όπως έχει κατά καιρούς διαπιστωθεί οι πιο πολλές από τις αφηγήσεις της Β. Τσαλαματά δεν επιβάλλουν παρά το βίωμα της σπάνιας, οριακά εύθραυστης στιγμής, όπου η χειρονομία, με τη γνώση της τεχνικής γίνεται τέχνη. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 31 Νοεμβρίου.

Τόνια Νικολαΐδη, η εφηβεία της χαρακτικής

«Beach at night», 1978, Λινόλεουμ, 20 αντίτυπα

Η Τόνια Νικολαϊδη «μέσα» σε ένα από τα πιο πρόσφατα έργα της

Η Τόνια Νικολαΐδη, τιμώμενο πρόσωπο στην Τριενάλε Χαρακτικής που οργανώθηκε στη Ρόδο εφέτος το καλοκαίρι, διδάχτηκε τη χαρακτική από το δάσκαλο Γιάννη Κεφαλληνό όταν οι παραδοσιακές τεχνικές βρίσκονταν σε πλήρη άνθιση. Όμως αν και διέγραψε μια μακρά και πολύχρονη πορεία στον χώρο της χαρακτικής και παρόλο που την είδε πολύ σοβαρά, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει αυτή την τέχνη σαν παιχνίδι. Το διαπίστωσε παλαιότερα η κριτικός Βεατρίκη Σπηλιάδη: «Η Τόνια Νικολαΐδη δεν ακολουθεί μια συγκεκριμένη μέθοδο στη χαρακτική της. Το έργο της λειτουργεί εξπρεσιονιστικά. Οι εμπνεύσεις της, υλοποιούνται μέσ’ από την περίπλοκη διαδικασία της χαρακτικής. Σε αυτή τη διαδρομή, οι δοκιμές του καλλιτέχνη με τα υλικά του, με την ίδια την καλλιτεχνική του εργασία, το λεγόμενο "μετιέ", μεταβάλλουν το αρχικό όραμα, παρασύροντας σε νέες περιπέτειες». Το λέει σήμερα, στην όγδοη δεκαετία της ζωής της: «Μου αρέσει να παίζω. Διασκεδάζω πάρα πολύ με τις διάφορες τεχνικές. Απολαμβάνω τη διαδρομή που κάνει η χαρακτική για να φτάσει στο έργο. Έχει μεγάλο πλούτο η χαρακτική».

Εγώ κι ένα πρόβλημα

Ο Γιάννης Κεφαλληνός, ο πρώτος καθηγητής χαρακτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και εμβληματική φυσιογνωμία αυτής της τέχνης, έλεγε στους φοιτητές του: Μάθετε τέλεια την τεχνική της χαρακτικής και από εκεί και πέρα κάνετε ότι νομίζετε… Και η Τόνια Νικολαΐδου έκανε πραγματικά αυτό που νόμιζε. Καταπιάστηκε με την πιο παραδοσιακή τεχνική της χαρακτικής, την ξυλογραφία, και μάλιστα με το απαιτητικό σε μαστοριά όρθιο ξύλο. Αλλά πάντα έθετε στον εαυτό της ένα τεχνικό πρόβλημα, το οποίο καθόριζε τελικά και το τελικό αποτέλεσμα της έμπνευσής της. Ήθελε για παράδειγμα το αποτύπωμα των ξυλογραφιών της να είναι πιο ζωγραφικό, χαρακτηριστική ιδιότητα μιας άλλης, πιο καινούργιας, τεχνικής της χαρακτικής, της λιθογραφίας. Και το πετύχαινε στη «Νίνα» (1957) η οποία μοιάζει με γυναίκα ναυτικού που περιμένει τον καλό της να γυρίσει ή την «Άννα και το όνειρο της φυγής» (1959), μια άλλη γυναίκα με αμφίεση λουόμενης μπροστά σε παραλία. Έτσι έφτασε στο «Ευτυχισμένο καλοκαίρι» (1978) και τη «Θάλασσα των παιδικών μου χρόνων» (1978), αυτή τη θάλασσα που η Τόνια Νικολαΐδη έβλεπε από το παράθυρό της στο Βαθύ της Ιθάκης και έμοιαζε με ασημένιο καθρέφτη. Έτσι ακριβώς πέρασε και στα έργα της, εκτυφλωτική, ταιριασμένη με την πορτοκαλιά άμμο και τα ανάγλυφα, γυμνά κορμιά. Το ανάγλυφο, αποτυπωμένο με λινόλεουμ πάνω στο χαρακτικό έργο, τα γυμνά κορμιά, οι «ρυτίδες» της άμμου και της θάλασσας, τα βουνά, τα πουλιά κάτω από δίχτυ, απασχόλησαν πολύ τη δημιουργό, καθώς την «πιάνει το καπρίτσιο» και θέλει να τυπώσει η ίδια όπως ακριβώς θέλει εκείνη.

Η μαγεία του χαρτιού

Το πρόβλημα της αστραφτερής θάλασσας το έλυσε με ένα φτηνό χαρτί. Το χαρτί συμμετέχει με όλες τους τις δυνάμεις στο χαρακτικό έργο. «Έμπαινα στο χαρτοπωλείο» λέει η χαράκτρια «για να φτιάξει η διάθεσή μου. Φτιαχνόμουν. Η έμπνευσή μου ξεκινούσε πολλές φορές από το χαρτί. Το ασημένιο χαρτί μου θύμισε το Θιάκι, έτσι όπως ήταν μπροστά από τα παράθυρά μου τα καλοκαίρια, όταν περνούσε μια βαρκούλα και δημιουργούσε ασημένια κυματάκια. Το χαρτί κανσόν μου θύμισε την άμμο. Τι ωραίο που είναι το ριζόχαρτο, το βλέπεις και ενθουσιάζεσαι. Σε προκαλεί να βγάλεις ό,τι έχεις μέσα σου».

Να αρπάξω το ποντίκι…

Ο ενθουσιασμός χαρακτηρίζει το έργο της Τόνιας Νικολαΐδη. Αυτός ο ενθουσιασμός την οδήγησε στις καινούργιες μικρές τεχνικές, «να ζωγραφίζει με τα υλικά». Τα τελευταία χρόνια καταπιάνεται με τις φωτοτυπίες και τα χρωματιστά χαρτιά. Δημιουργεί έργα που έχουν μέσα τους το παρελθόν, το δικό της ή των εικαστικών τεχνών, με ότι πιο καινούργιο έχει να προσφέρει η τεχνολογία. Ενθουσιάζεται, καθώς «το διασκεδάζω γιατί εφευρίσκω δουλεύοντας με φωτοτυπίες. Είμαι σε μια ευτυχία και είναι και το παιδί που με βοηθά στο φωτοτυπεί. Κι όταν παρακολουθώ το παιδί που κάνει αυτά που του λέω στον υπολογιστή, μου ’ρχεται να αρπάξω το ποντίκι… ». Όταν η διαδικασία δημιουργίας ενός έργου τέχνης ικανοποιεί τον καλλιτέχνη, τότε, σίγουρα, θα ικανοποιεί και τον θεατή. «Όταν το απολαμβάνεις» λέει η Τόνια Νικολαΐδη «η απόλαυσή σου περνά στον θεατή». Για εκείνη αυτή είναι η ουσία του έργου: «αν αυτό λέει κάτι αληθινό, να αγγίζει (αν έχει) τη ψυχή του θεατή, ανεξάρτητα από την τεχνική που το έχει δημιουργήσει».

Ν. Γ. ΜΑΣΤΡΟΠΑΥΛΟΣ